Heel wat mensen kunnen zich geen ochtend voorstellen zonder... bananen. Anderen eten graag een banaan als vieruurtje, en aan de sporters onder ons wordt een banaan vaak aangeraden om bijvoorbeeld krampen te vermijden. Maar bananen spelen ook een andere belangrijke rol: de export ervan vormt de hoeksteen van de economie van verschillende landen.
Voor Fairtrade bananen kiezen maakt een verschil. Fairtrade wil omstandigheden creëren waarin producenten een eerlijk inkomen verdienen en hun toekomst zélf in handen kunnen nemen. Consumenten die voor Fairtrade bananen kiezen, spelen daarbij een sleutelrol. Want hoe hoger de verkoop van eerlijke bananen, hoe meer voordelen dat oplevert voor de bananenproducenten. Als je kiest voor een Fairtrade banaan, dan weet je dat de producenten die met liefde de bananen hebben geteeld ook de best mogelijke – eerlijke – prijs krijgen voor hun bananen.
Samenwerken in coöperaties: Kleinschalige boer.inn.en moeten zich organiseren. Zo kunnen ze samen investeren en hebben ze een betere onderhandelingspositie op de wereldmarkt. In het geval van plantages met werknemers moet het bestuur transparant zijn, en moet de organisatie voldoen aan de economische, sociale en milieustandaarden van Fairtrade.
Sociale én milieucriteria: De basis voor Fairtrade is milieuvriendelijke teelt, respect voor arbeidsrechten en een transparante, democratische werkwijze in de boerencoöperatieves. Op plantages met werknemers moet er sprake zijn van transparant bestuur. Er spelen ook andere factoren, zoals respect voor de vrijheid van vereniging, en luisteren naar stem van werknemers wanneer er beslist wordt waar de Fairtrade premie ingezet zal worden.
Minimumprijs: De coöperaties krijgen voor hun bananen altijd de Fairtrade minimumprijs, die gebaseerd is op de kosten van een duurzame productie. Lager dan die prijs worden de Fairtrade bananen niet gekocht. Ligt de marktprijs hoger dan de Fairtrade minimumprijs, dan wordt natuurlijk de marktprijs betaald. Vanaf 1 januari 2022, stijgt de minimumprijs om zo meer de recente evolutie in de bananensector te reflecteren: een sterke stijging in exportkosten.
Fairtrade premie: Per doos bananen (13-14 kg) wordt er 1 dollar extra betaald aan de coöperatieves en plantages. De boeren en plantagewerkers beslissen democratisch hoe deze premie geïnvesteerd wordt, bijvoorbeeld in het verbeteren van productietechnieken, medische zorg en onderwijs.
Living Wage: Via de Fairtrade Hired Labour Standard for Fresh Fruit zijn werknemers in Fairtrade gecertificeerde bananenplantages verzekerd van een inkomen van minstens 70% van een leefbaar loon. Bovendien kan tot 50% van de Fairtrade premie worden gebruikt als bonus voor de werknemers om de kloof met het leefbaar loon te overbruggen.
In 2021 viert de Fairtrade banaan zijn 25e verjaardag. Het is intussen een kwarteeuw geleden dat de eerste Fairtrade banaan op Europese bodem aankwam, ingevoerd door het bedrijf AgroFair.
Ongeveer 20% van de bananen die in België worden geconsumeerd, zijn vandaag Fairtrade gecertificeerd. Elke Belg eet dus elk jaar meer dan een kilo Fairtrade-bananen, en dat maakt een fundamenteel verschil voor de producenten en hun gezinnen. In 2020 leverde de consumptie van Fairtrade-bananen in België bijna 925.000 euro Fairtrade premie op. Dat investeerden kleinschalige bananenboer.inn.en in projecten die productiviteit stimuleren, of om de levensomstandigheden van hun gemeenschap te verbeteren.
Je vindt twee verschillende soorten Fairtrade bananen in België: bananen met biolabel, en bananen zonder biolabel. Het aanbod van die Fairtrade-bananen zonder biolabel is vandaag nog altijd erg beperkt, ook al is de verkoop van die bananen van groot belang voor de producenten in landen zoals Colombia en de Dominicaanse Republiek. Deze banaan is bovendien niet minder duurzaam: de Fairtrade standaarden voldoen aan de drie pijlers van duurzame ontwikkeling op economisch, sociaal en ecologisch vlak. Dus of het nu om bio of niet bio Fairtrade-bananen gaat, het blijft van cruciaal belang om de verkoop ervan verder te ontwikkelen. Want sommige producenten slagen er nog steeds niet in om hun volledige productie te verkopen tegen Fairtrade voorwaarden.
De meeste Fairtrade-bananen komen uit Zuid-Amerikaanse landen zoals Peru, Ecuador, Dominicaanse Republiek of Colombia. Maar ook in Ghana, of op de Filipijnen in Azië, worden Fairtrade-bananen geteeld. De bananen die je in België in de winkel kan vinden, komen echter vooral uit Zuid- en Centraal-Amerika.
Na een reis per schip over de Atlantische Oceaan, komen ze aan in de haven van Antwerpen, waarna ze behandeld worden in de rijperij. Daar wordt de kleur van het fruit gecontroleerd – geler of groener, volgens de vraag van de aankopers.
Mensen die in de bananensector werken, worden vaak onderbetaald en hebben geen arbeidscontract van onbepaalde duur. Dat heeft rechtstreeks invloed op hun eigen bestaan én dat van hun gezin en hun gemeenschap. De arbeidsomstandigheden op de plantages zijn soms bijzonder moeilijk; de situatie van de seizoenarbeiders is heel instabiel. Fairtrade legt strenge eisen op met betrekking tot de arbeidsvoorwaarden. De standaarden voorzien bijvoorbeeld permanente arbeidscontracten, vrijheid van vereniging (vakbonden) of betaalde vakantiedagen. Daarnaast werkt Fairtrade International al enkele jaren aan de regularisering van duizenden Haïtiaanse migranten, die na de aardbeving van 2010 hun land ontvluchtten om te gaan werken op plantages in de Dominicaanse Republiek.
Een andere uitdaging is de klimaatverandering, die een steeds grotere impact heeft op de bananenteelt. De kwekers krijgen te kampen met de gevolgen van klimaatverstoring, zoals langere regenperiodes, hevige orkanen of de aantasting van bananenbladeren door ziekten. De Vallei van Chira in het noorden van Peru leed begin 2017 zwaar onder de verwoestende gevolgen van El Niño, met grote overstromingen tot gevolg. Dat veroorzaakte verliezen op honderden hectaren, waarbij bijna 35 kleine coöperaties en meer dan 7.000 producenten en hun gemeenschappen getroffen werden. Het Fairtradesysteem biedt de kwekers die zich hebben verenigd in coöperaties de kans om de verliezen die ze in de teelt hebben geleden te compenseren, om zo een constante aanvoer bij verschillende importeurs te garanderen.
Onrecht uit de bananensector halen doe je niet alleen: iedereen moet eraan meedoen. Terwijl de kosten van de bananenproductie zijn gestegen, blijven handelaars hun prijzen verlagen in een prijzenoorlog. Als je even door reclameboekjes bladert, merk je dat bananen regelmatig in de kijker worden gezet met lokprijzen. Deze prijsdruk en verlaagde prijzen laten bananentelers niet toe om de productiekosten te dekken, laat staan om in duurzame productiemethodes te investeren. Erger nog, hun levensonderhoud wordt rechtstreeks bedreigd door spotgoedkope bananen.
Het is duidelijk dat de verantwoordelijkheid om te zorgen voor duurzame landbouw moet worden verspreid over de hele toeleveringsketen. Fairtrade verbindt zich ertoe om samen te werken met partners op alle niveaus, om te komen tot een meer duurzame bananensector: een sector die boeren en werknemers in staat stelt een leefbaar inkomen* te verdienen en een duurzaam ontwikkelingsplan opstelt dat het milieu respecteert.
Een groot deel van de Fairtrade en bio bananen die je eet, komt uit Peru. Daar is sinds 2003 APPBOSA actief, een coöperatie die bio en Fairtrade gecertificeerde bananen teelt. APPBOSA telt 463 boeren, die samen 620 hectare bananen telen. APPBOSA besloot zijn Fairtrade premie te investeren in betere infrastructuur voor water- en grondbeheer, maar ook in kwaliteitsvolle sanitaire installaties. Met de premie organiseren ze ook trainingen, en voorzien ze in een urgentiecentrum voor vrouwen en een gezondheidspreventieprogramma. Daardoor genieten boeren gratis van medische zorgen zoals een huisdokter, pediater, gynaecoloog, ...
Roberto Gallo Castro is getrouwd en heeft twee kinderen. Al 14 jaar lang plant hij biologische bananen. Daarvoor deed hij heel wat verschillende jobs, zelfstandig of in een bedrijf, om zijn gezin te onderhouden. Hij verkocht bijvoorbeeld honing of hout.
In die tijd was er geen elektriciteit of water, en was de toegang tot onderwijs beperkt. Zijn ouders plantten katoen, maar ongedierte, zoals rode wormen, vernietigde hun inspanningen en zij starten met het telen van andere gewassen.
Bekijk hier de documentaire die Fairtrade International maakte over Roberto!