Sterke vrouwen, straffe koffie

Eerlijke handel is ontstaan om meer aandacht te geven aan de uitdagingen aan één van de meest kwetsbare groepen op deze planeet: de familiale boerengemeenschappen in het Zuiden. Zij dragen het meeste risico en voelen rechtstreeks de nefaste gevolgen van de druk op prijzen op de internationale markten.

Koffie & gendergelijkheid in rwanda

Ondanks hun belangrijke functie in koffieproducerende gemeenschappen, worden vrouwen vaak gemarginaliseerd. Fairtrade werkt elke dag hand in hand met producentennetwerken om deze situatie om te keren. Voor World Fair Trade Day hebben we daarom beslist om een ontmoeting te organiseren met Angélique Karekezi. Haar verhaal toont aan dat eerlijke verhandeling van koffie een krachtig instrument kan zijn om de autonomie van vrouwen te versterken en te bouwen aan een meer egalitaire maatschappij. 

Portret van Angélique Karekezi

Eerlijke handel is ontstaan om meer aandacht te geven aan de uitdagingen aan één van de meest kwetsbare groepen op deze planeet: de familiale boerengemeenschappen in het Zuiden. Zij dragen het meeste risico en voelen rechtstreeks de nefaste gevolgen van de druk op prijzen op de internationale markten. Ondanks hun belangrijke functie in koffieproducerende gemeenschappen, worden vrouwen vaak gemarginaliseerd. Fairtrade werkt elke dag hand in hand met producentennetwerken om deze situatie om te keren. Voor World Fair Trade Day hebben we daarom beslist om een ontmoeting te organiseren met Angélique Karekezi. Haar verhaal toont aan dat eerlijke verhandeling van koffie een krachtig instrument kan zijn om de autonomie van vrouwen te versterken en te bouwen aan een meer egalitaire maatschappij.

Angélique Karekezi is managing director van Rwashoscco, een Rwandese koepelorganisatie die 6 coöperatieven van koffieproducenten vertegenwoordigt. Enkele jaren geleden maakte Rwashoscco de keuze om specifiek in te zetten op de versterking van de positie van vrouwelijke producenten. Aan de basis van het sterke engagement van Angélique ligt haar eigen ervaring. “Ik ben opgegroeid in een maatschappij waar vrouwen minder kansen kregen dan mannen.” Met haar secundair diploma op zak, vertrok Angélique richting de Universiteit van Nairobi om er economische wetenschappen te studeren. Haar eerste job1 vond ze in de koffiesector. In 2008 startte Angélique als verantwoordelijke voor finances bij Rwashoscco. In een paar jaar tijd klom ze in de hiërarchie om uiteindelijk directrice te worden… en eerste vrouwelijke opvolger van drie charismatische directeurs.

De keuze om in te zetten op de versterking van de positie van de vrouw in de koffiegemeenschappen wordt ondersteund door diverse factoren: uiteraard is het persoonlijke engagement van Angélique fundamenteel. Daarnaast dragen de coöperatieve structuren, de Fairtrade certificatie en het respect van haar standaarden, en een vooruitstrevend politiek kader in Rwanda, bij tot een gunstige context voor deze strategie2.

Angélique Karekezi: Historisch gezien bekleden vrouwen steeds een fundamentele functie in landbouwgemeenschappen. In de koffiesector valt het op dat vrouwen een belangrijk deel van het werk en van de valorisering van het product op zich nemen (het telen, oogsten, sorteren en drogen van koffie). Paradoxaal genoeg blijft de koffie eigendom van de mannen, waardoor zij ook de voordelen en inkomsten ontvangen.”

Angélique wou komaf maken met dit onrecht en zorgen voor gelijke kansen voor vrouwen en mannen. Ze ging specifiek inzetten op de valorisatie van het werk van vrouwen, ook door hen beter te informeren over hun rechten en hoe ze toe te passen. Mentaliteitsveranderingen zijn nooit eenvoudig. En in dit geval was het belangrijk om ook de mannen te betrekken tot dit proces.

Angélique Karekezi: « alle investeringen in gendergelijkheid zijn gedoemd om te mislukken wanneer mannen niet betrokken worden in het proces (…) we moeten inzetten op mentaliteitsverandering bij mannen, wat zal leiden tot meer authentieke gelijkheid. (…) mijn ervaring toont dat mannen en vrouwen samen betrekken de enige manier is om effectief de positie van vrouwen te versterken.”

De democratische structuur van coöperatieven, de eerste stap om toegang te krijgen tot Fairtrade certificeren, helpt om een gunstige context te creëren voor meer gendergelijkheid. Belangrijke strategische beslissingen kunnen enkel genomen worden door alle leden – vrouwen en mannen – te betrekken. De gemeenschappelijke besluitvorming geeft zo de kans aan vrouwen om toegang te hebben tot meer kapitaal en meer beslissingsrecht.

Angelique’s finest: voor 100% door vrouwen geproduceerd

Angélique lanceerde dit project om een extra boost te geven aan de versterking van vrouwelijke koffieproducenten. Het merk -dat nog niet te vinden is op de Belgische markt- is het resultaat van haar engagement en haar dromen. Door dit buitengewoon product op de markt te brengen, toont Angélique aan dat het echt mogelijk is om vooruitgang te boeken op vlak van gendergelijkheid. De koffie van uitzonderlijke kwaliteit wordt geproduceerd door 200 geëngageerde vrouwen. Zij staan in voor elke stap van het proces, van het telen van de koffiebessen tot de packaging en vermarkting. Dit product is eerst en vooral de verwezenlijking van de droom van Angélique om vrouwen de macht te zien grijpen in de Rwandese koffiesector.

Historisch lage koffieprijzen

Koffie maakt deel uit van ons dagelijks leven. Het is ook interessante business: speculanten en grote bedrijven maken grote winsten, maar de koffieboeren niet. Al maanden schommelt de koffieprijs rond de $1 per pound (zo’n 454 gram). Koffie wordt ook wel ‘het zwarte goud’ genoemd, vanwege de hoge marges. Maar wat is de marge van de koffieboer? Nul. Sterker nog, met de huidige marktprijzen zijn boeren gedwongen om hun koffie onder de productieprijs te verkopen.

De historisch lage marktprijs maakt het belang van het Fairtrade systeem pijnlijk duidelijk. De Fairtrade minimumprijs van koffie ligt op $1,40 per pound. Daar bovenop ontvangen boerencoöperaties nog $0,20 per pound als ontwikkelingspremie. Deze premie wordt voor een groot deel geïnvesteerd in productiviteit en kwaliteit, maar ook in de professionalisering van de coöperatie of in gemeenschapsprojecten.

Wij roepen bedrijven op om hun verantwoordelijkheid te nemen en een hogere prijs dan de huidige extreem lage wereldmarktprijs te betalen. En aan consumenten: kies nu in ieder geval voor koffie waarvan de prijs tenminste de kosten voor een duurzame productie dekt, zodat wij verder kunnen werken aan een beter bestaan voor koffieboeren.

Nicolas Lambert, directeur Fairtrade Belgium, vertelt over zijn ontmoeting met Odette, koffieboerin uit Rwanda en lid van een Rwashoscco coöperatieve

Drie weken geleden heb ik de kans gekregen om Odette te ontmoeten in haar dorp in Rwanda. Het werd het soort ontmoeting dat je perspectief op het leven verandert. Ik was uiteraard geïnspireerd door het verhaal van Angélique en haar ‘Women’s coffee’. Daarom wou ik graag tot aan de bron. Het verhaal nog eens ontdekken en kleur geven dankzij de ontmoeting met één van deze straffe vrouwen. Odette ontving me in haar klein lemen huis in het dorp Ruli, op één van de duizend heuvels van dit uitzonderlijk land. Wat me meteen opviel was de eenvoud – om niet te spreken over ontbering – van de levensomstandigheden. Het is geen ellende, maar je voelt meteen aan dat alles telt en dat de balans fragiel is. Odette is weduwe en brengt als alleenstaande moeder haar vier kinderen groot. Voor haar betekent de koffieteelt een extra bron van inkomsten, die haar toelaten om te betalen voor de scholing van haar kinderen, om medische kosten te dekken en om een beetje meer comfort in het dagelijkse leven te brengen. Wanneer ik haar vraag hoe het aanvoelt om koffieplanter te zijn en deel uit te maken van dit project, verwacht ik een geweldig verhaal van trots en onafhankelijkheid. Odette lacht en antwoordt dat het vooral een gevoel van stress en verantwoordelijkheid met zich meebrengt. Koffie telen vraagt veel werk en beheer. Toch is er ook trots. Fierheid om het gezin te kunnen ondersteunen en hoop te bieden voor de volgende generaties. Grâce, de dochter van Odette, tolkt voor ons. Een indrukwekkende jonge vrouw, die vloeiend Frans en Engels spreekt en eigendomsrechten studeert aan de universiteit. De symboliek tussen de hardheid en eenvoud van het leven van Odette en de hoop voor de toekomst van haar kinderen is prachtig. We spreken vaak over Fairtrade als systeem en focussen graag op cijfers. Maar Fairtrade is vooral ook een hele hoop sterke verhalen. Verhalen over producenten en hun families, over hele gemeenschappen die samen werken en investeren in entrepreneurship. En vooral ook verhalen die hoop geven op een betere toekomst.

Fairtrade@work – maak het verschil op de werkvloer

Koffiedrinkers kunnen samen een groot verschil maken voor de producenten. Wist je dat de meeste kopjes koffie op de werkvloer worden geconsumeerd? Daarom kunnen bedrijven en werkgevers een belangrijke rol spelen. Beeld je eens in wat voor een verschil we zouden kunnen maken als alle Belgische bedrijven zich zouden engageren om enkel nog eerlijke koffie aan te bieden... Een groeiend aantal bedrijven schrijft zich in voor het Fairtrade@work programma. En koffie is daarin een eerste belangrijke stap. Het programma werd ontwikkeld om bedrijven te begeleiden om bij te dragen aan een duurzamere maatschappij, die respect heeft voor mens en milieu. De meest vooruitstrevende bedrijven kunnen een “Fairtrade Award” ontvangen, een award die getuigt van hun engagement voor producenten. Meer informatie over Fairtrade@work hier.