Naar een einde van de prijzenoorlog om bananen?

Sinds enkele dagen biedt supermarktketen Lidl uitsluitend nog bananen afkomstig uit eerlijke handel in zijn winkels aan. Lidl is de eerste keten op de Belgische markt die de stap zet naar 100% Fairtrade (ex-Max Havelaar). Een belangrijk engagement die de hoop doet herleven dat er een eind kan komen aan de prijzenslag om bananen tussen de supermarkten. Een oorlog met rampzalige gevolgen voor kleinschalige bananenboeren en plantagearbeiders.

Van liefde tot oorlog… om de prijzen

De banaan is één van de favoriete vruchten van de Belgen en de Europeanen. We pellen gemiddeld een twaalftal kilo bananen per persoon per jaar in ons continent. Vaak is een banaan het allereerste fruit dat onze kinderen te eten krijgen, en we kennen er een aantal voedingswaarden aan toe. Bananen zijn bijvoorbeeld een goede bron van kalium, wat helpt bij het reguleren van de hartfunctie en bloeddruk. Maar die liefde voor bananen kan veel meer kosten dan op het eerste gezicht lijkt.

Bananen zijn typische producten om via lokprijzen mee uit te pakken: vaak staan ze bij de ingang van de supermarkt en gebruiken ketens ze om zich te positioneren ten opzichte van hun concurrenten. Omwille van hun prijs zouden consumenten zelfs van supermarkt willen veranderen. Dat verklaart dan ook de oorlog die de warenhuizen voeren om de consument te overtuigen met promoties. Maar een spotprijs houdt meestal geen rekening met de negatieve gevolgen voor de levenskwaliteit van de bevolking die moet leven van de bananenteelt, noch met het milieu.

Wie betaalt?

Maar wie draagt de kosten van deze praktijken? De aanhoudende druk op de bananenprijzen heeft zware gevolgen in de producerende landen: verlies van arbeidsplaatsen, onzekerheid voor de arbeiders, schending van de rechten van de werknemers, kansarmoede voor de kleinschalige boeren, niet-duurzame landbouwmethodes, verwoesting van bossen, vervuiling, enz.

In die context is het voor de landbouwers en de arbeiders uit de bananensector een illusie om te hopen op verbetering in de vorm van een beter loon, toegang tot diensten zoals onderwijs en gezondheidszorg of betere woonomstandigheden, terwijl ze die toch dringend nodig hebben. En dan hebben we het nog niet gehad over het uitzicht op investeringen in een duurzamer en milieuvriendelijker manier van produceren, wat nochtans rechtstreekse gevolgen heeft voor de levenskwaliteit en de gezondheid van de arbeiders en de boeren.

“De prijs die wij krijgen voor onze producten volstaat niet om onze teelt hier in stand te houden. Hij is te laag om een goede levenskwaliteit te hebben of toch minstens een waardig bestaan te kunnen leiden. Wij maken nauwelijks winst, ondanks de inspanningen die we hebben geleverd. Dat is frustrerend”, verklaart Albeiro Alfonso Cantillo, een bananenkweker uit Cienaga, in de bananenproducerende regio van Magdalena, in het noorden van Colombia.

De producenten en de plantagearbeiders betalen de collaterale schade van de prijzenoorlog. Zij moeten opdraaien voor de gevolgen van onze goedkope bananen.

Een primeur voor België – een reuzensprong vooruit

Onder meer Britse en Nederlandse winkelketens zetten al enkele jaren geleden de stap, maar voor België is het engagement van Lidl voor eerlijke bananen een primeur. De supermarkt reikt hiermee de boeren de hand, want zij kunnen nu rekenen op een hoger inkomen en betere arbeidsvoorwaarden op lange termijn. Tegelijk komt de winkelketen tegemoet aan de vraag van de consumenten, die bij hun aankopen steeds meer aandacht hebben voor duurzaamheid.

In 2019 zal de totale jaarlijkse consumptie van bananen in België bijna 90.000 ton bereiken. Lidl verkoopt ongeveer 14 miljoen kilo per jaar. Dankzij dit nieuw engagement voor 100% Fairtrade gecertificeerde bananen, zal bijna 1 op de 3 bananen tegen het einde van het jaar in België eerlijk zijn.

“Dat is in de eerste plaats een grote vooruitgang voor de duizenden boeren en arbeiders op de bananenplantages in Colombia”, verklaart Nicolas Lambert, directeur van Fairtrade Belgium. “De impact en het volume hangen nauw met elkaar samen: hoe meer de klanten kiezen voor eerlijke producten, hoe groter de impact op het inkomen en de levenskwaliteit van de landbouwers. Grote volumes zijn dus van fundamenteel belang om veranderingen op grote schaal te bewerkstelligen.”

Transitie in de bananensector

Supermarkten hebben de mogelijkheid om op verantwoorde wijze gebruik te maken van hun dominante positie in de toeleveringsketen. Een sterk engagement van winkelketens als Lidl is onmiskenbaar een eerste belangrijke stap om de bananensector te ondersteunen in de transitie naar een duurzame productie die rekening houdt met het welzijn van de boeren.

“Dit bewijst dat een dergelijk engagement mogelijk is, zelfs in de heel harde economische realiteit van de Belgische markt”, beklemtoont Nicolas Lambert. Alle grote spelers in de distributiesector zetten zich elke dag een beetje meer in voor een duurzame wereld. Maar duurzaamheid betekent ook dat de mensen die aan de basis liggen van onze toeleveringsketens waardige betalingsvoorwaarden en positieve toekomstvooruitzichten krijgen. Dat is een zware taak, waarvoor eerlijke handel concrete oplossingen biedt.

Fairtrade heeft zich ertoe verbonden om samen te werken met partners op alle niveaus om te komen tot een duurzamer bananensector: een sector die boeren en arbeiders in staat stelt een leefbaar inkomen te verdienen terwijl ze een duurzaam ontwikkelingsplan opstelt dat het milieu respecteert. “We zouden willen dat het engagement van Lidl de andere supermarkten kan inspireren om belangrijke stappen te zetten bij het promoten van bananen die afkomstig zijn uit eerlijke handel.