Fairtrade pleit voor eerlijke handelsrelaties en betere levensomstandigheden voor de families van de producenten en de arbeiders. De “theorie van verandering” legt uit hoe dit kan gebeuren.
De voorschriften van de Fairtrade standaarden zijn tastbare basisprincipes die de ontwikkeling van de families van de producenten en van de arbeiders ondersteunen. Die principes betreffen onder andere de bijkomende Fairtrade premie en de minimumprijzen die voor veel grondstoffen worden vastgelegd. Naast de standaarden en de certificering biedt Fairtrade andere vormen van rechtstreekse en onrechtstreekse ondersteuning aan de producenten en hun organisaties. Fairtrade werkt samen met bedrijven en onderhandelaars om de productieketens te bestendigen en bevordert zowel de vraag bij de consumenten als het engagement van het middenveld.
Als impactmodel van Fairtrade heeft de “theorie van verandering” betrekking op verschillende economische, ecologische en sociale onderwerpen die eerlijke handel moet helpen evolueren. Daarbij gaat het onder andere om het verbeteren van het inkomen, gerichte methodes voor adaptatie aan de klimaatverandering of duurzame voedselzekerheid. Die grote thema’s hebben evenwel niet enkel betrekking op de producenten op familiebedrijven en de arbeiders in de productielanden, maar het is ook de bedoeling om het gedrag van de consumenten te veranderen, de handelspraktijken van de onderhandelaars en de verwerkers te verduurzamen en te komen tot verbeteringen op het vlak van de regelgeving.
De theorie van verandering wordt uitgebreid toegelicht op de website van Fairtrade International.
Om aan te tonen dat Fairtrade echt bijdraagt tot verandering in al de genoemde domeinen, worden regelmatig studies uitgevoerd die gegevens inzamelen (monitoring) en die vervolgens analyseren (evaluatie) om verifieerbare bewijzen te leveren. De resultaten van allerlei interne en externe impactstudies over Fairtrade worden systematisch geanalyseerd en getoetst aan de “theorie van verandering”. Zo kan Fairtrade bij de jaarlijkse planning zijn middelen richten op de impactdoelen op wereldschaal. Het is heel belangrijk om de verschillende instrumenten die worden ingezet, zoals de ondersteuning van producenten, het openstellen van de markt, het vastleggen van standaarden en modaliteiten voor certificering, bijkomende projecten en partnerschappen, het werk op het gebied van public relations en de advocacy op elkaar af te stemmen.
De Fairtrade standaarden worden regelmatig herbekeken, om rekening te kunnen houden met nieuwe informatie die voortvloeit uit de verschillende studies. Zo hebben de resultaten van studies over de arbeidsvoorwaarden in de plantages bijvoorbeeld geleid tot een herziening van de standaarden met betrekking tot plantages. Op die manier garandeert Fairtrade dat de nieuwe resultaten hun nut hebben in het leerproces en voortdurend verandering en ontwikkeling voortbrengen.
Fairtrade International maakt deel uit van de ISEAL-Alliantie, een koepelorganisatie waarvan de leden een duurzaamheidslabel moeten naleven op basis van verschillende kwaliteitscriteria. ISEAL bepaalt onder andere in detail de procedures voor het ontwikkelen van de standaarden. Daarnaast eist het ook dat de duurzaamheidsinitiatieven de doeltreffendheid van hun acties nagaan en hun strategieën richten op basis van vorige resultaten en leerprocessen. Daartoe vereist ISEAL dat elke organisatie een “theorie van verandering” ontwikkelt, dat wil zeggen een impactmodel dat beschrijft wat een initiatief – zoals Fairtrade – doet en hoe zijn acties kunnen leiden tot positieve veranderingen op korte, middellange en lange termijn. Fairtrade heeft zijn impactmodel ontwikkeld en stemt zijn systeem van monitoring, evaluatie en leren af op de kwaliteitscriteria van ISEAL.