Op 4 mei dompelden we – ter gelegenheid van World Fair Trade Day – de Groeneveld campus van de KU Leuven onder in bananen! Een symbolisch gebaar, want België huisvest de grootste collectie bananenrassen ter wereld. Na meer dan 35 jaar onderzoek verzamelden onderzoekers van de KU Leuven stekken van maar liefst 1.536 soorten eetbare en oneetbare bananen. Het labo is uitgegroeid tot een internationaal bekend bananenresearchcentrum.
Zo zetten we letterlijk de sociale rechten van bananenproducenten in de kijker, en roepen we Belgische consumenten, organisaties en overheden op om mee hun steentje bij te dragen aan een duurzame bananensector.
Maar: kan je spreken van duurzaamheid wanneer je de mens die je banaan geproduceerd heeft, vergeet? Het antwoord is simpel: nee. Bij Fairtrade zien we dat anders: we streven naar meer sociale rechtvaardigheid in voedsel- en productieketens. Bananenproducenten verdienen àllemaal een eerlijke prijs voor wat ze telen. Dan pas kunnen we spreken van duurzame bananen.
Het recht op een leefbaar loon of inkomen is voor vele boeren vandaag nog verre van realiteit. Ook in de bananensector: de gemiddelde kostprijs van bananen volstaat niet om plantagewerkers en bananenboeren in Latijns-Amerika in een leefbaar inkomen te voorzien. Veel te vaak krijgt een producent nog niet eens een prijs die de kosten van de productie dekt.
Een kilo bananen voor 99 cent lijkt moeilijk te weerstaan, als die bananen in elk opzicht identiek lijken aan de duurdere bananen ernaast. Maar kost die kilo bananen wel écht 99 cent, als we rekening houden met alles wat erbij komt kijken om ze te kweken en verkopen? Dekt die prijs alle kosten voor teelt en vervoer? Om dat te weten, moeten we naar externe kosten kijken.
Externe kosten zijn kosten die niet voorkomen in de prijs van een product, maar wel echt bestaan. Wanneer we een producent bijvoorbeeld te weinig betalen voor een krat bananen, leidt dat tot negatieve externe kosten: hij kan met zijn inkomen niet de kosten dekken om zijn bananen duurzaam te produceren. De gevolgen daarvan merk je niet meteen. Maar als de bodem verarmt, brengt ze minder bananen op, en ook de kwaliteit leidt eronder. Op lange termijn zal de producent minder concurrentieel worden, en komt hij en zijn gezin in een moeilijke situatie terecht. Voor de planeet en de gemeenschap brengt dat zowel sociale, economische als ecologische kosten met zich mee. En die kosten zitten dus niet vervat in de prijs die je in de winkel betaalt. Een perfect voorbeeld van hoe je naast de ecologische kant van een verhaal, ook zeker niet de sociale kant uit het oog mag verliezen.
Het is een kwarteeuw geleden dat Fairtrade bananen voor het eerst in de schappen van Europese supermarkten lagen. Ze werden geïmporteerd door het Nederlandse bedrijf AgroFair, dat voor 40 procent in handen is van kleinschalige bananenproducenten - en nog steeds goed is voor meer dan een tiende van de wereldmarkt voor Fairtrade-bananen.
“Elke banaan die we eten is afkomstig van mensen die simpelweg niet genoeg betaald krijgen. Eigenlijk is het een morele vraag: Wat geeft ons het recht om een kilo bananen te kopen voor 99 eurocent, terwijl de mensen die ze verbouwen niet eens genoeg geld krijgen om in hun basisbehoeften te voorzien?
We praten over initiatieven "in de richting van" een leefbaar loon - maar dat gaat niet snel genoeg. Geef mij één goede reden waarom dit zo moet blijven en waarom de telers in armoede moeten blijven leven zodat wij goedkope bananen kunnen eten. Als mensen vragen hoe we sneller tot een leefbaar loon kunnen komen, is het heel eenvoudig. Dan zeg ik: "Koop meer Fairtrade bananen.
In Nicaragua, bijvoorbeeld, moet je, als je een leefbaar loon wilt bereiken, ongeveer 0,50 dollar extra per doos bananen betalen. Vorig jaar daalden de verzendkosten door de lagere olieprijzen met hetzelfde bedrag - US$0,50 per doos. De handelspartners hadden kunnen zeggen: "Als wij die 50 cent besparing doorberekenen aan de arbeiders, verliezen wij geen geld maar bereiken zij een leefbaar loon." Onmiddellijk leg je de lat hoger, niemand in de toeleveringsketen is slechter af - het had gekund zonder dat het iemand iets had gekost. En als de verzendkosten in de toekomst weer stijgen, betaalt iedereen een beetje meer en merkt niemand er iets van. Het is eenvoudige logica.”
